Το μπλοκ αναζητά νέες εξαγωγικές οδούς μετά τη δολοφονία της συμφωνίας σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας από τη Ρωσία – αλλά όλα είναι υλικοτεχνικά δύσκολα και έχουν κόστος.
Η πίεση αυξάνεται στην ΕΕ να μετακινήσει ακόμη περισσότερο από το λανθάνον γεωργικό πλεόνασμα της Ουκρανίας, αφού η Μόσχα αρνήθηκε να επανενταχθεί στη συμφωνία που υποστηρίχθηκε από τον ΟΗΕ για να επιτρέψει στο Κίεβο να εξάγει σιτηρά μέσω της Μαύρης Θάλασσας και εξαπέλυσε ένα κύμα επιθέσεων στα ουκρανικά λιμάνια.
Οι Βρυξέλλες λένε ότι η ΕΕ είναι απολύτως ικανή να εξάγει όλα τα σιτηρά και άλλα γεωργικά προϊόντα που υποστηρίζονται στην Ουκρανία ως αποτέλεσμα του 17μηνου επιθετικού πολέμου της Ρωσίας και της απόφασής της την περασμένη εβδομάδα να τερματίσει την Πρωτοβουλία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας.
«Είμαστε έτοιμοι να εξάγουμε με λωρίδες αλληλεγγύης σχεδόν όλα όσα χρειάζεται η Ουκρανία για να εξάγει», δήλωσε ο Επίτροπος Γεωργίας της ΕΕ Janusz Wojciechowski στο περιθώριο συνάντησης των υπουργών Γεωργίας της ΕΕ στις Βρυξέλλες αυτή την εβδομάδα.
Παρά την αισιόδοξη αυτή δήλωση, οι λωρίδες αλληλεγγύης της ΕΕ —χερσαίοι διάδρομοι που δημιουργήθηκαν για τη διευκόλυνση της οδικής, σιδηροδρομικής και εσωτερικής πλωτής διαμετακόμισης— βρίσκονται υπό πίεση. Το μπλοκ έχει αγωνιστεί να ενισχύσει την ικανότητά του και αντιμετωπίζει αντίσταση από τις ανατολικές χώρες μέλη που κατέληξαν να κολλήσουν με ένα ουκρανικό πλεόνασμα εφοδιασμού.
Η πιο ελπιδοφόρα διαδρομή – μέσω των εκβολών του Δούναβη – κινδυνεύει μετά τις ρωσικές αεροπορικές επιδρομές νωρίτερα αυτή την εβδομάδα στο ουκρανικό ποτάμιο λιμάνι Reni, μόλις μερικές εκατοντάδες μέτρα από τα σύνορα με τη Ρουμανία, η οποία είναι μέλος της ΕΕ και του ΝΑΤΟ.
Απαντώντας, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Jens Stoltenberg καταδίκασε τις «επικίνδυνες και κλιμακούμενες ενέργειες» της Ρωσίας και κάλεσε τη Μόσχα να σταματήσει να «οπλοποιεί την πείνα» – σχόλια που επανέλαβε ο Ρουμάνος πρόεδρος Klaus Iohannis.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά, με βάση ουκρανικά στοιχεία, ότι περισσότερο από το 65% των σιτηρών που εξήχθησαν μέσω των λωρίδων αλληλεγγύης ταξίδεψαν τον Ιούνιο κατά μήκος του διαδρόμου του Δούναβη. Από τα ουκρανικά ποτάμια Reni και Izmail, Giurgiulesti στη Μολδαβία και Galați στη Ρουμανία, τα φορτία μπορούν να φτάσουν στη Μαύρη Θάλασσα είτε μέσω του καναλιού Sulina είτε μέσω του ρουμανικού κόμβου της Κωνστάντζας στη Μαύρη Θάλασσα.
Λιγότερο χειρότερες επιλογές
Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η ΕΕ θα πρέπει να ενισχύσει εναλλακτικές διαδρομές.
Η Λιθουανία πρότεινε την αύξηση των ουκρανικών εξαγωγών σιτηρών μέσω της Πολωνίας στο λιμάνι της Βαλτικής Κλάιπεντα και σε τέσσερα άλλα λιμάνια στην Εσθονία και τη Λετονία. Μαζί, τα πέντε λιμάνια είναι σε θέση να χειρίζονται 25 εκατομμύρια μετρικούς τόνους σιτηρών ετησίως, ανέφερε το Βίλνιους σε επιστολή προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την οποία είδε το POLITICO.
Το σχέδιο εξαρτάται από τους λεγόμενους «πράσινους διαδρόμους» που θα μεταφέρουν τους τελωνειακούς ελέγχους, τους φυτοϋγειονομικούς και κτηνιατρικούς ελέγχους μακριά από τα πολωνο-ουκρανικά σύνορα.
Η Ουκρανία έχει ταχθεί υπέρ της προσέγγισης, με τον υπουργό Γεωργίας Mykola Solskyi να υποστηρίζει την πρόταση του Βίλνιους σε επιστολή προς τον Επίτροπο Εμπορίου της ΕΕ Valdis Dombrovskis – αλλά εκτός από τα λιμάνια της Βαλτικής, ανέφερε συγκεκριμένα το Αμβούργο και το Ρόστοκ στη Γερμανία, το Ρότερνταμ στην Ολλανδία, τη Ριέκα στην Κροατία, την Τεργέστη στην Ιταλία και το σλοβενικό λιμάνι του Koper.
Όσο ένα εχθρικό ρωσικό ναυτικό ελέγχει τη Μαύρη Θάλασσα, η διέλευση από το έδαφος της ΕΕ θα παραμείνει ο πιο αξιόπιστος τρόπος για την Ουκρανία να εξάγει τα προϊόντα της.
Οι λωρίδες αλληλεγγύης έχουν φιλοξενήσει ένα αυξανόμενο μερίδιο των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας: Μεταξύ Μαΐου 2022 και Ιουνίου 2023, 41 εκατομμύρια τόνοι εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας πέρασαν κατά μήκος των διαδρόμων, ενώ 32 εκατομμύρια τόνοι εξήχθησαν μέσω της πλέον ανενεργού συμφωνίας σιτηρών της Μαύρης Θάλασσας, δήλωσε ο εκπρόσωπος της Επιτροπής Adalbert Jahnz.
Δείξε μου τα χρήματα
Αλλά η μεταφορά σιτηρών από την Ουκρανία σιδηροδρομικώς και οδικώς είναι δαπανηρή και αναποτελεσματική, καθιστώντας τα προϊόντα της χώρας – την κύρια εξαγωγή της και μια ζωτικής σημασίας οικονομική σανίδα σωτηρίας – λιγότερο ανταγωνιστικά στην παγκόσμια αγορά. Απαιτεί επίσης επενδύσεις σε υποδομές, κυρίως για να εξυπηρετήσει την αυξημένη κυκλοφορία και τα διαφορετικά περιτυπώματα σιδηροτροχιών που χρησιμοποιούνται στην ΕΕ και την Ουκρανία.
Ακόμη και όταν η Ουκρανία υπερασπίστηκε εναλλακτικές διαδρομές διαμετακόμισης προς τα λιμάνια της ΕΕ, παραδέχτηκε ότι αυτές οι διαδρομές «χρησιμοποιούνται ελάχιστα λόγω της πολυπλοκότητας και του κόστους της εφοδιαστικής σε σύγκριση με άλλες διαδρομές», εκτιμώντας το χάσμα κόστους σε 30 έως 40 ευρώ ανά τόνο.
Τόσο η Λιθουανία όσο και η Ουκρανία ζήτησαν επιδοτήσεις για να καλύψουν τη διαφορά.
Χώρες όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία και η Ρουμανία, μέσω των οποίων θα πρέπει ακόμη να περάσουν τα σιτηρά, συμφωνούν επί της αρχής με τις προτάσεις – αλλά δεν θέλουν να αναλάβουν μόνες τους το κόστος.
«Η ιδέα είναι υπέροχη, αλλά ποιος θα πληρώσει για τη μεταφορά;» δήλωσε διπλωμάτης από μια ανατολική χώρα της ΕΕ στο POLITICO για την πρόταση της Λιθουανίας. Ο διπλωμάτης έλαβε ανωνυμία, καθώς δεν ήταν εξουσιοδοτημένος να μιλήσει στα πρακτικά.
Η Ρουμανία έχει επεκτείνει την ικανότητα της Κωνστάντζας για να εξυπηρετήσει την αυξημένη κυκλοφορία, ενώ η Πολωνία έχει επενδύσει περίπου 100 εκατομμύρια ευρώ σε έργα για την αύξηση της σιδηροδρομικής της χωρητικότητας και τη δημιουργία νέας συνοριακής διέλευσης με την Ουκρανία.
Ωστόσο, η συνολική επένδυση που απαιτείται για την πλήρη αξιοποίηση των δυνατοτήτων των λωρίδων αλληλεγγύης εκτιμάται σε δισεκατομμύρια ευρώ.
Όλα τα βλέμματα είναι στραμμένα στις Βρυξέλλες – αλλά αξιωματούχοι της Επιτροπής έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι ο προϋπολογισμός υποδομών της ΕΕ υποχρηματοδοτείται. Έχοντας ήδη διαθέσει 250 εκατ. ευρώ για συγκεκριμένα έργα λωρίδων αλληλεγγύης και έχοντας ανακοινώσει κοινή χρηματοδότηση ύψους 1 δισεκατομμυρίου ευρώ, τα ταμεία της ΕΕ στερεύουν.
Ακόμη και αν τα χρήματα μπορούν να βρεθούν, ωστόσο, οι λωρίδες αλληλεγγύης έχουν ήδη έρθει με υψηλό πολιτικό τίμημα.
Ποιος να πιστέψει;
Μετά την εισβολή της Ρωσίας πέρυσι, η εκτεταμένη απόρριψη ουκρανικών σιτηρών στις πολωνικές αγορές εξόργισε τους τοπικούς αγρότες και η παρουσία χιλιάδων Ουκρανών οδηγών φορτηγών έχει πιέσει τις τοπικές εταιρείες μεταφορών εκεί και στη Ρουμανία.
Τον Ιούνιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέτεινε την απαγόρευση των εξαγωγών ουκρανικών σιτηρών στις δύο χώρες, μαζί με τη Βουλγαρία, την Ουγγαρία και τη Σλοβακία, τουλάχιστον μέχρι τις 15 Σεπτεμβρίου. Τα ουκρανικά σιτηρά μπορούν να εισαχθούν στην ΕΕ, αλλά μόνο εάν κανένα από αυτά δεν κολλήσει σε καμία από τις πέντε χώρες.
Με επικεφαλής την Πολωνία, οι πέντε χώρες υποστηρίζουν ότι οι περιορισμοί θα πρέπει να παραταθούν τουλάχιστον μέχρι το τέλος του έτους. Οι περιορισμοί, λένε, επέτρεψαν στα ουκρανικά σιτηρά να ρέουν ελεύθερα σε άλλους προορισμούς.
«Από τότε που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέβαλε την απαγόρευση, η διαμετακόμιση μέσω της Πολωνίας έχει υπερδιπλασιαστεί», δήλωσε ο Πολωνός υπουργός Γεωργίας Robert Telus κατά τη διάρκεια συνάντησης αυτής της εβδομάδας στις Βρυξέλλες. «Είμαστε πρόθυμοι να βοηθήσουμε περαιτέρω σε αυτή τη διέλευση».
Η Ουκρανία βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, υποδηλώνοντας ότι οι πολωνικές αρχές μπορεί να επιβραδύνουν σκόπιμα τους ελέγχους στα σύνορα. Οι αποστολές που διασχίζουν τα σύνορα μειώθηκαν σε μόλις 336.000 τόνους τον Μάιο, λιγότερο από το ήμισυ της ποσότητας που αναφέρθηκε τον περασμένο Νοέμβριο, δήλωσε κυβερνητικός αξιωματούχος.
