Αν δεν υπήρχε καθυστέρηση σε μια πτήση ανταπόκρισης, η εμπρηστική βόμβα πιθανότατα θα είχε τυλιχτεί στις φλόγες στην κοιλιά ενός αεροπλάνου που πετούσε ψηλά πάνω από την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αντ ‘αυτού, αναφλέγηκε στο έδαφος στο αεροδρόμιο της Λειψίας της Γερμανίας, βάζοντας φωτιά σε ένα εμπορευματοκιβώτιο αεροπορικών μεταφορών της DHL.
Δυτικοί αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών πιστεύουν ότι η επίθεση, η οποία πραγματοποιήθηκε τον Ιούλιο, ήταν μια δίκη που διεξήχθη από Ρώσους πράκτορες που σχεδίαζαν να τοποθετήσουν παρόμοιες βόμβες σε πτήσεις προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Παρατηρούμε επιθετικές ενέργειες από τις ρωσικές υπηρεσίες πληροφοριών εδώ και αρκετό καιρό», δήλωσε ο Thomas Haldenwang, ο οποίος παραιτήθηκε πρόσφατα από πρόεδρος της ομοσπονδιακής υπηρεσίας εσωτερικών πληροφοριών της Γερμανίας.
«Η Ρωσία χρησιμοποιεί ολόκληρη την εργαλειοθήκη, από τον επηρεασμό των πολιτικών συζητήσεων έως τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο σε κρίσιμες υποδομές και το σαμποτάζ σε σημαντική κλίμακα», είπε.
Το Κρεμλίνο διεξάγει εδώ και καιρό τον λεγόμενο υβριδικό πόλεμο εναντίον ευρωπαϊκών χωρών, συμπεριλαμβανομένων εκστρατειών παραπληροφόρησης, πειρατείας, κυβερνοεπιθέσεων και παρέμβασης στις εκλογές για να αποσταθεροποιήσει τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και, τα τελευταία χρόνια, να τις ωθήσει να μειώσουν τη στρατιωτική υποστήριξη προς την Ουκρανία.
Την περασμένη εβδομάδα, η Γερμανία δήλωσε ότι δύο υποθαλάσσια καλώδια τηλεπικοινωνιών στη Βαλτική Θάλασσα κόπηκαν ως αποτέλεσμα δολιοφθοράς.
«Πρέπει να συμπεράνουμε, χωρίς να γνωρίζουμε ακριβώς ποιος το έκανε, ότι πρόκειται για υβριδική ενέργεια και πρέπει επίσης να υποθέσουμε – χωρίς να το γνωρίζουμε – ότι πρόκειται για σαμποτάζ», δήλωσε ο Γερμανός υπουργός Άμυνας Μπόρις Πιστόριους.
Λίγες ημέρες νωρίτερα, ένα ρωσικό κατασκοπευτικό πλοίο, το Yantar, συνοδεύτηκε έξω από τη Θάλασσα της Ιρλανδίας από το ιρλανδικό ναυτικό αφού εισήλθε στα ιρλανδικά ύδατα και περιπολούσε μια περιοχή που περιείχε κρίσιμους αγωγούς και καλώδια ενέργειας και διαδικτύου.
Οι ενέργειες της Ρωσίας έχουν επίσης κλιμακωθεί σε άμεση βία.
Τα ρωσικά τανκς μπορεί να μην εισέρχονται στην Πολωνία ή την Εσθονία, αλλά η επιθετικότητα της Μόσχας γίνεται όλο και πιο δύσκολο να απορριφθεί. Ένα δεύτερο δέμα βόμβα, παρόμοιο με αυτό στη Λειψία, τυλίχθηκε στις φλόγες σε αποθήκη κοντά στη βρετανική πόλη Μπέρμιγχαμ τον Ιούλιο και η γερμανική αντιτρομοκρατική αστυνομία ερευνά διασυνδέσεις με υποθέσεις αλλού στην Ευρώπη.
Ο Nils Andreas Stensønes, επικεφαλής της υπηρεσίας εξωτερικών πληροφοριών της Νορβηγίας, δήλωσε τον Σεπτέμβριο ότι αναμένει από το Κρεμλίνο να εντείνει τις προσπάθειες για σαμποτάζ των υποδομών πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Δυτικοί αξιωματούχοι υποπτεύονται ότι η Μόσχα βρίσκεται πίσω από εμπρηστικές επιθέσεις στην Πολωνία, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Λιθουανία και τη Λετονία. Και Γερμανοί και Αμερικανοί αξιωματούχοι λένε ότι απέτρεψαν μια ρωσική συνωμοσία για τη δολοφονία του Armin Papperger, διευθύνοντος συμβούλου της Rheinmetall, ενός γερμανικού κατασκευαστή όπλων και ενός σημαντικού προμηθευτή βλημάτων πυροβολικού στον ουκρανικό στρατό.
Ενώ ορισμένες κυβερνήσεις – ειδικά στις σκανδιναβικές και βαλτικές χώρες – προσπάθησαν να κρούσουν τον κώδωνα του κινδύνου, η συλλογική απάντηση από την ΕΕ και το ΝΑΤΟ ήταν μέχρι στιγμής ιδιαίτερα ήπια.
«Είμαστε απλά πολύ ευγενικοί», δήλωσε η πρωθυπουργός της Δανίας Mette Frederiksen στο περιθώριο της συνόδου κορυφής του ΝΑΤΟ τον Ιούλιο. «Μας επιτίθενται κάθε μέρα τώρα».
Μέρος του λόγου για την παθητικότητα της Ευρώπης μπορεί να αποδοθεί στους φόβους στις δυτικές πρωτεύουσες ότι θα παρασυρθούν σε μια σύγκρουση για την οποία δεν είναι προετοιμασμένες, δήλωσε ο Daniel Byman, ειδικός στην τρομοκρατία και τον μη συμβατικό πόλεμο στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, μια δεξαμενή σκέψης με έδρα την Ουάσινγκτον.
«Οι περισσότερες χώρες δεν θέλουν να αντιμετωπίσουν ανοιχτά τη Ρωσία περισσότερο από ό, τι είναι ήδη», είπε. «Ανησυχούν για την κλιμάκωση, έναν κύκλο μπρος-πίσω που θα κάνει τα πράγματα χειρότερα».
Ακόμη και οι λέξεις που χρησιμοποιούνται για να μιλήσουν για τις επιθέσεις αντικατοπτρίζουν την ατολμία της Ευρώπης, δήλωσε ο Gabrielius Landsbergis, απερχόμενος υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας.
«Γιατί το ονομάζουμε υβριδικό; Επειδή βασικά όταν το αποκαλείς υβριδικό δεν χρειάζεται να κάνεις τίποτα γι ‘αυτό», δήλωσε ο Landsbergis σε διάσκεψη ασφαλείας στη Ρίγα τον περασμένο μήνα. «Αν το αποκαλείς τρομοκρατία, τότε υπονοεί αντίδραση».
Τα όρια του ΝΑΤΟ
Η μάρκα υβριδικού πολέμου του Κρεμλίνου αναπτύχθηκε από τον Ρώσο στρατηγό Valery Gerasimov, τώρα αρχηγό του Γενικού Επιτελείου των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων, σύμφωνα με τον αυστριακό εμπειρογνώμονα ασφαλείας Gerhard Mangott.
«Δεν σημαίνει ποτέ μόνο παραπληροφόρηση και προπαγάνδα, αλλά ένα ευρύ οπλοστάσιο μέσων, από σαμποτάζ μέχρι διείσδυση και χρηματοδότηση κομμάτων στη Δύση και παραβίαση του εναέριου χώρου των κρατών του ΝΑΤΟ από ρωσικά μαχητικά αεροσκάφη», δήλωσε ο Mangott.
Στη Λιθουανία, η Μόσχα χρησιμοποιεί παραπληροφόρηση για να υπονομεύσει την προγραμματισμένη ανάπτυξη μιας ταξιαρχίας γερμανικών ενόπλων δυνάμεων, μέρος μιας προσπάθειας του ΝΑΤΟ να ενισχύσει την ανατολική πλευρά του.
«Πολλές ψευδείς ειδήσεις διαδίδονται, για παράδειγμα ότι Γερμανοί στρατιώτες βίαζαν γυναίκες και ήθελαν να καταλάβουν τη Λιθουανία», δήλωσε ο Darius Jauniškis, επικεφαλής της λιθουανικής μυστικής υπηρεσίας. «Η Ρωσία θέλει να σαμποτάρει το έργο. Αυτό το παίρνουμε πολύ σοβαρά».
Τον Οκτώβριο, η Πολωνία ανέστειλε προσωρινά – με την υποστήριξη των ηγετών της ΕΕ – τα δικαιώματα ασύλου για τους μετανάστες που εισέρχονται στη χώρα από τη Λευκορωσία, με τον Πολωνό πρωθυπουργό Ντόναλντ Τουσκ να αποδίδει την αύξηση των αφίξεων σε μια προσπάθεια της Μόσχας να αποσταθεροποιήσει τη Βαρσοβία.
Ακόμη και στην πιο επικίνδυνη μορφή τους, ωστόσο, η εκστρατεία αποσταθεροποίησης της Ρωσίας φαίνεται προσεκτικά βαθμονομημένη ώστε να μην προκαλέσει μια συλλογική απάντηση από το ΝΑΤΟ στο πλαίσιο της αμοιβαίας αμυντικής διάταξης της δυτικής στρατιωτικής συμμαχίας, γνωστής ως Άρθρο 5.
Αντ ‘αυτού, το Κρεμλίνο φαίνεται να αυξάνει σιγά-σιγά την πίεση για να δει τι μπορεί να ξεφύγει. «Η Ρωσία δοκιμάζει τα όρια του άρθρου 5 για να προκαλέσει αβεβαιότητα», δήλωσε νωρίτερα φέτος ο Roderich Kiesewetter, Γερμανός βουλευτής και πρώην αξιωματικός του γενικού επιτελείου του γερμανικού στρατού.
Οι χώρες του ΝΑΤΟ έχουν συζητήσει μια συλλογική απάντηση στον υβριδικό πόλεμο της Ρωσίας, δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ στους δημοσιογράφους πριν από τη σύνοδο κορυφής στην Ουάσινγκτον τον Ιούλιο. Ακόμη και αν οι επιθέσεις δεν χαρακτηρίζονται ως πράξεις πολέμου με την παραδοσιακή έννοια, οι χώρες θα μπορούσαν να επικαλεστούν το άρθρο 4, το οποίο καλεί σε διαβούλευση όταν απειλείται η ασφάλεια μιας χώρας.
«Δεν νομίζω ότι μπορούμε να το αποκλείσουμε αυτό στο μέλλον», δήλωσε ο ανώτερος αξιωματούχος του ΝΑΤΟ. «Ιδιαίτερα αν βλέπαμε μια συνεχιζόμενη επιδείνωση και εντατικοποίηση αυτού του είδους δραστηριότητας».
Αλλά προς το παρόν, υπάρχει μικρή όρεξη στη συμμαχία για αντιπαράθεση.
«Το ΝΑΤΟ είναι μια αμυντική στρατιωτική συμμαχία που σκέφτεται με όρους ειρήνης και πολέμου», δήλωσε ο στρατηγός Thierry Burkhard, αρχηγός του επιτελείου άμυνας της Γαλλίας, στη γαλλική εφημερίδα Le Figaro νωρίτερα αυτό το μήνα. Τα εργαλεία του ΝΑΤΟ απλά δεν έχουν σχεδιαστεί για τη γκρίζα ζώνη στον «κόσμο του ανταγωνισμού και της αμφισβήτησης».
Το «μεγάλο πρόβλημα» με την επίκληση του άρθρου 5 στην τρέχουσα κατάσταση είναι ότι «δεν υπάρχει σαφής ορισμός μεταξύ των συμμάχων για το τι σημαίνει υβριδικός πόλεμος», δήλωσε ο Marek Kohv, πρώην αξιωματούχος άμυνας και πληροφοριών που είναι τώρα στο think tank International Centre for Defence and Security με έδρα την Εσθονία.
“Το άλλο κύριο ζήτημα είναι η απόδοση”, δήλωσε ο Kohov. «Συνήθως έρχεται λίγο αργότερα».
Για παράδειγμα, περισσότερο από τρεις μήνες μετά το σαμποτάζ των σιδηροδρόμων της Γαλλίας πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Παρισιού, οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας εξακολουθούν να ερευνούν εάν η Μόσχα βρίσκεται πίσω από την επίθεση, σύμφωνα με τη Le Monde.
Ένα άλλο εμπόδιο είναι η ένταξη στο ΝΑΤΟ χωρών όπως η Ουγγαρία και η Τουρκία, «χώρες που έχουν δείξει συμπάθεια προς τη Ρωσία», δήλωσε ο Byman του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών, καθιστώντας πιο δύσκολο για τη στρατιωτική συμμαχία που βασίζεται στη συναίνεση να λάβει ουσιαστικές αποφάσεις κατά της Μόσχας.
Παρ ‘όλα αυτά, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δείχνουν μια αυξανόμενη προθυμία να αποδώσουν πράξεις δολιοφθοράς στη Ρωσία.
Κάτι τέτοιο, σύμφωνα με τον Εσθονό υπουργό Άμυνας Hanno Pevkur, είναι το πρώτο βήμα για την αντεπίθεση. «Όταν συμβαίνει κάτι, απλά δημοσιοποιήστε», δήλωσε ο Pevkur. «Πηγαίνετε να δείξετε ότι αυτοί οι τύποι προσλήφθηκαν από τις ρωσικές υπηρεσίες και αυτοί οι τύποι πραγματοποίησαν αυτές τις επιθέσεις παίρνοντας τα χρήματα από τη Ρωσία».
Αντεπίθεση με κυρώσεις
Ενώ αποφεύγουν την άμεση αντιπαράθεση, οι χώρες της ΕΕ και του ΝΑΤΟ εντείνουν σταδιακά τις προσπάθειες για την αντιμετώπιση του υβριδικού πολέμου της Ρωσίας.
Το 2021, ως απάντηση σε μια ρωσική προσπάθεια υπονόμευσης των γαλλικών προεδρικών εκλογών του 2017, το Παρίσι δημιούργησε μια κυβερνητική υπηρεσία που ονομάζεται Viginum για την αντιμετώπιση ξένων ψηφιακών παρεμβολών.
Έκτοτε, η γαλλική κυβέρνηση έχει κατηγορήσει τη Ρωσία ότι βρίσκεται πίσω από μια διαδικτυακή εκστρατεία για να δημιουργήσει πανικό σχετικά με τον πολλαπλασιασμό των κοριών στο Παρίσι και να συνδέσει την επιδημία με την άφιξη Ουκρανών προσφύγων.
Οι γαλλικές υπηρεσίες πληροφοριών υποπτεύονται επίσης ότι η Μόσχα έχει αναθέσει σε Βούλγαρους και Μολδαβούς υπηκόους να σχεδιάσουν αντισημιτικά γκράφιτι στους δρόμους του Παρισιού, για να προκαλέσουν εσωτερικές εντάσεις για τον πόλεμο μεταξύ του Ισραήλ και της Χαμάς.
Στη Σουηδία, η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει μια ειδική «υπηρεσία ψυχολογικής άμυνας» για τον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.
Η προστασία των κρίσιμων υποδομών έχει γίνει επίσης μια νέα προτεραιότητα για το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Τον Φεβρουάριο του 2023, μετά το σαμποτάζ των αγωγών Nord Stream, το ΝΑΤΟ δημιούργησε μια νέα Μονάδα Συντονισμού Υποθαλάσσιων Υποδομών για την αξιολόγηση των τρωτών σημείων και τον συντονισμό των προσπαθειών μεταξύ των κυβερνήσεων του ΝΑΤΟ και του ιδιωτικού τομέα. Τον Μάρτιο του 2023 δημιουργήθηκε επίσης μια νέα ειδική ομάδα ΕΕ-ΝΑΤΟ για την ανθεκτικότητα των υποδομών ζωτικής σημασίας.
Τον περασμένο μήνα, οι υπουργοί Άμυνας της Γερμανίας και της Νορβηγίας, Boris Pistorius και Bjørn Arild Gram, δήλωσαν στο περιθώριο της συνάντησης των υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ ότι θέλουν οι σύμμαχοι να δημιουργήσουν πέντε περιφερειακά κέντρα για την παρακολούθηση και την προστασία των υποθαλάσσιων υποδομών, όπως γραμμές τηλεπικοινωνιών, αγωγοί φυσικού αερίου και διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας.
Οι ευρωπαϊκές χώρες προσπαθούν επίσης να αντεπιτεθούν με κυρώσεις. Τον Οκτώβριο, η ΕΕ δημιούργησε επίσημα ένα νέο πλαίσιο που επιτρέπει στο μπλοκ να στοχεύει άτομα και οντότητες που εμπλέκονται στον υβριδικό πόλεμο της Ρωσίας – συμπεριλαμβανομένης της παρέμβασης στις εκλογές, του σαμποτάζ, της παραπληροφόρησης, των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο και της εργαλειοποίησης των μεταναστών.
Οι πιθανές κυρώσεις περιλαμβάνουν δέσμευση περιουσιακών στοιχείων και ταξιδιωτικές απαγορεύσεις. «Η απάντηση της ΕΕ παραμένει ενωμένη και αποφασιστική», δήλωσε η υπουργός Εξωτερικών της Σουηδίας Μαρία Μάλμερ Στέντερκαρντ σε δήλωση μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου. «Η Ρωσία δεν θα καταφέρει να υπονομεύσει την ανθεκτικότητα και τη σταθερότητα της ΕΕ και των κρατών μελών της».
Αναλώσιμα μέσα
Μέχρι στιγμής, ωστόσο, η ΕΕ και το ΝΑΤΟ είχαν μικρή επιτυχία στην αποτροπή της Ρωσίας.
Οι κυρώσεις που συνδέονται άμεσα με τον πόλεμο στην Ουκρανία είχαν περιορισμένο αντίκτυπο μέχρι στιγμής, οπότε δεν είναι σαφές εάν το νέο καθεστώς θα είναι αποτελεσματικό.
«Οι Ευρωπαίοι πρέπει να ανταποκριθούν με πολύ πιο ενωμένο, δυναμικό τρόπο», δήλωσε ο Byman του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών. «Η στρατιωτική βοήθεια [προς την Ουκρανία] θα πρέπει να ενισχυθεί για να δείξει ότι οι ρωσικές προσπάθειες έχουν το αντίστροφο αποτέλεσμα».
Εκτός από την ενίσχυση των αμυντικών δαπανών, οι χώρες πρέπει να ενισχύσουν την εσωτερική ασφάλεια, συμπεριλαμβανομένης της αστυνομίας, των εγχώριων υπηρεσιών πληροφοριών και της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ συμμαχικών κυβερνήσεων, δήλωσε ο Kohv, του Διεθνούς Κέντρου Άμυνας και Ασφάλειας.
«Αν χάσουμε αυτή την ευκαιρία, η Ρωσία θα κερδίσει μόνο περισσότερη έλξη», δήλωσε ο Kohov. «Πρέπει να θυμόμαστε ότι βασικά μιμούνται το δόγμα σαμποτάζ του Ψυχρού Πολέμου της Σοβιετικής Ένωσης».
Μία από τις πιο δυναμικές αντιδράσεις της Ευρώπης έχει, παραδόξως, καταστήσει δυσκολότερο τον εντοπισμό των εγκλημάτων μέχρι τους δράστες.
Από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν απελάσει περισσότερους από 700 Ρώσους κατασκόπους που παρουσιάζονται ως διπλωμάτες.
Σε απάντηση, το Κρεμλίνο έχει στραφεί στη στρατολόγηση των λεγόμενων αναλώσιμων πρακτόρων, μερικές φορές μέσω καναλιών Telegram. Είναι κυρίως ρωσόφωνοι, γνώστες της πληροφορικής νεαροί άνδρες μεταξύ 20 και 30 ετών, συχνά με εγκληματικό παρελθόν. Μερικοί έχουν ιδεολογικά κίνητρα, άλλοι το κάνουν για χρήματα, πληρώνονται σε κρυπτονομίσματα.
Αξιωματούχοι των μυστικών υπηρεσιών δήλωσαν ότι το δέμα που έπιασε φωτιά στη Λειψία μπορεί να φυτεύτηκε από έναν αναλώσιμο πράκτορα που μπορεί να μην γνώριζε καν ότι φύτευε εμπρηστική βόμβα. Τον Απρίλιο στο Ηνωμένο Βασίλειο, ένας Βρετανός κατηγορήθηκε για τη διεξαγωγή εχθρικών δραστηριοτήτων προς όφελος της Μόσχας.
Το σημαντικό πράγμα, δήλωσε ο Arndt Freytag von Loringhoven, πρώην πρεσβευτής της Γερμανίας που υπηρέτησε ως πρώτος επικεφαλής πληροφοριών του ΝΑΤΟ, είναι ότι η Ευρώπη ξυπνά στην απειλή και κάνει τη Ρωσία να πληρώσει ένα τίμημα.
