Μετά από μια αστραπιαία προέλαση των ανταρτών που κατέλαβε τη Δαμασκό και ανάγκασε τον ισχυρό άνδρα της Συρίας Μπασάρ Άσαντ να φύγει, ο κόσμος προσπαθεί να κατανοήσει την τελευταία δραματική ρήξη στη Μέση Ανατολή και τις συνέπειές της.
Εδώ είναι οι πιθανοί νικητές και ηττημένοι από την πτώση του Άσαντ.
Νικητές
Συρία (ίσως)
Ο συριακός λαός έχει υπομείνει έναν 13ετή, πολυεπίπεδο εμφύλιο πόλεμο και σχεδόν μισό αιώνα βάναυσης διακυβέρνησης από την οικογένεια Άσαντ, η οποία έχει χρησιμοποιήσει λογοκρισία, κρατική τρομοκρατία, μαζικές απελάσεις, χημικό πόλεμο και σφαγές για να διατηρήσει την εξουσία. Ο πόλεμος έχει στοιχίσει τη ζωή σε 470.000 έως 600.000 ανθρώπους, καθιστώντας τον τη δεύτερη πιο θανατηφόρα σύγκρουση του 21ου αιώνα μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κονγκό.
Περισσότεροι από 13 εκατομμύρια Σύριοι έχουν εκτοπιστεί βίαια από τη σύγκρουση – 6,2 εκατομμύρια από αυτούς διαφεύγουν στο εξωτερικό. Ο πόλεμος διαμόρφωσε τις συνθήκες για την άνοδο της ιδιαίτερα βάρβαρης τζιχαντιστικής οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος.
Το αν οι απλοί Σύριοι είναι νικητές εξαρτάται από το τι θα συμβεί στη συνέχεια στη χώρα και αν η Συρία μπορεί να αποφύγει περισσότερη βία και να αναπτυχθεί ειρηνικά. Ορισμένοι φοβούνται ότι θα υπάρξει κενό εξουσίας και ότι οι διάφορες πολιτικές φατρίες και θρησκευτικές ομάδες της χώρας θα συγκρουστούν.
Υπάρχει όμως κάποιος λόγος ανησυχίας. Η Hayat Tahrir al-Sham (HTS), η κύρια αντάρτικη φατρία, χαρακτηρίζεται ως τρομοκρατική ομάδα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο ηγέτης του, Abu Mohammed al-Jolani, έχει μακρά ιστορία τζιχαντιστικής μαχητικότητας και είναι πρώην σύμμαχος του αείμνηστου Abu Bakr al-Baghdadi, ηγέτη του Ισλαμικού Κράτους (IS). Το ζευγάρι τελικά διαφώνησε για την τακτική και έγιναν αντίπαλοι και άσπονδοι εχθροί.
Η HTS αποσχίστηκε από την Αλ Κάιντα, αλλά ο αλ-Τζολάνι έχει κάνει πολλά για να επαναπροσδιορίσει την ομάδα του, με τους περίπου 30.000 μαχητές της, ως εθνικιστική δύναμη και έχει υιοθετήσει έναν συμφιλιωτικό τόνο προς τις θρησκευτικές μειονότητες της Συρίας. Στον θύλακα του Ιντλίμπ που λειτουργεί το HTS από το 2016, η ομάδα έχει μαλακώσει τη στάση της απέναντι στις χριστιανικές και δρούζικες μειονότητες. Με την κατάληψη του Χαλεπίου, ο al-Jolani υποσχέθηκε στους χριστιανούς ότι θα ήταν ασφαλείς και οι εκκλησίες της πόλης ήταν σε θέση να λειτουργήσουν ανενόχλητες.
Το ερώτημα είναι αν ο al-Jolani και το HTS έχουν αφήσει πραγματικά πίσω τις εξτρεμιστικές ρίζες τους. Την Παρασκευή, ο al-Jolani δήλωσε ότι η ομάδα έχει εξελιχθεί και ότι η ανοικοδόμηση της Συρίας αποτελεί πλέον προτεραιότητα. «Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ είναι απλώς ένα μέρος αυτού του διαλόγου και μπορεί να διαλυθεί ανά πάσα στιγμή. Δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά ένα μέσο για να εκτελέσουμε ένα καθήκον: να αντιμετωπίσουμε αυτό το καθεστώς», δήλωσε στο CNN.
Η ελπίδα είναι ότι η HTS έχει πράγματι μετριαστεί, αλλά «η εμπιστοσύνη στον al-Jolani και την HTS μοιάζει πολύ με το διάσημο αστείο του Oscar Wilde για τους δεύτερους γάμους [ως] “ο θρίαμβος της ελπίδας επί της εμπειρίας”», προειδοποίησε ο πρώην διπλωμάτης των ΗΠΑ Alberto Fernandez.
Τουρκία
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Μπασάρ Άσαντ ήταν κάποτε φίλοι, αλλά ο Τούρκος ηγέτης υποστήριξε την εξέγερση όταν ξέσπασε πριν από σχεδόν 14 χρόνια – κυρίως επειδή ο γεωπολιτικός αντίπαλος της Τουρκίας, το Ιράν, υποστήριξε το συριακό καθεστώς.
Η Τουρκία υπήρξε ο βασικός προστάτης των ένοπλων ισλαμιστικών ομάδων της αντιπολίτευσης της Συρίας. Και καθώς ο πόλεμος εξελίχθηκε και οι μετριοπαθείς και πιο κοσμικές φιλοδημοκρατικές ομάδες ανταρτών έπεσαν στο περιθώριο ή ξεπεράστηκαν από τους σκληρότερους και πιο πειθαρχημένους ισλαμιστές αντιπάλους τους, το χέρι της Άγκυρας έγινε ισχυρότερο. Η πτώση του Άσαντ πιθανότατα θα βοηθήσει τώρα τον Ερντογάν να προωθήσει τη γεωπολιτική του ατζέντα, προσφέροντάς του την ευκαιρία να επιτύχει αρκετούς στρατηγικούς στόχους, συμπεριλαμβανομένου του περιορισμού των Κούρδων αυτονομιστών στη βορειοανατολική Συρία που έχουν στενούς δεσμούς με τους Κούρδους αυτονομιστές της Τουρκίας. Η αναγκαία ανοικοδόμηση θα αποδειχθεί επίσης ευνοϊκή για τις τουρκικές επιχειρήσεις.
Ισραήλ
Το Ιράν έσπευσε να κατηγορήσει το Ισραήλ ότι μηχανεύεται την ανατροπή του Άσαντ. Όταν το Χαλέπι έπεσε στα χέρια των ανταρτών, ο Ιρανός υπουργός Εξωτερικών Abbas Araghchi δήλωσε ότι ήταν μια «συνωμοσία από το ισραηλινό καθεστώς για να αποσταθεροποιήσει την περιοχή». Ενώ είναι βολικό για την Τεχεράνη να κατηγορεί τους σιωνιστές – και η στρατιωτική ταπείνωση της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ σίγουρα βοήθησε τους αντάρτες στη Συρία – δεν υπάρχει καμία απόδειξη άμεσης ισραηλινής στρατιωτικής βοήθειας. Επιπλέον, μια τέτοια βοήθεια δεν θα χρειαζόταν δεδομένης της προστασίας των ανταρτών από την Τουρκία.
Παρ ‘όλα αυτά, ο Ισραηλινός ηγέτης Μπέντζαμιν Νετανιάχου πήρε μια βαθιά υπόκλιση για την αποπομπή του Άσαντ, λέγοντας ότι η πτώση του ηγέτη της Συρίας «είναι το άμεσο αποτέλεσμα της δυναμικής δράσης μας εναντίον της Χεζμπολάχ και του Ιράν, των κύριων υποστηρικτών του Άσαντ. Πυροδότησε μια αλυσιδωτή αντίδραση όλων εκείνων που θέλουν να απελευθερωθούν από αυτή την τυραννία και την καταπίεσή της». Τόνισε, ωστόσο, ότι παρά τη μεγάλη ευκαιρία που προσφέρει αυτή η «ιστορική ημέρα», είναι «επίσης γεμάτη με σημαντικούς κινδύνους». Διέταξε τα ισραηλινά στρατεύματα να καταλάβουν τις θέσεις του συριακού στρατού μετά την εγκατάλειψή τους στην ουδέτερη ζώνη μεταξύ Ισραήλ και Συρίας στα Υψίπεδα του Γκολάν, προκειμένου να «διασφαλιστεί ότι καμία εχθρική δύναμη δεν θα ενσωματωθεί ακριβώς δίπλα στα σύνορα του Ισραήλ» και να είναι έτοιμη για οποιοδήποτε χάος που θα μπορούσε να ξεσπάσει στη Συρία.
Η ανατροπή του Άσαντ ωφελεί σαφώς το Ισραήλ. Σηματοδοτεί μια περαιτέρω αποδυνάμωση της περιφερειακής δύναμης του Ιράν και απομακρύνει ένα σημαντικό μέλος του λεγόμενου άξονα αντίστασης της Τεχεράνης. Χωρίς τον Άσαντ και ένα φιλικό καθεστώς στη Συρία, το Ιράν δεν θα έχει χερσαίες οδούς για να ανεφοδιάσει τον εταίρο του Χεζμπολάχ για να βοηθήσει την ομάδα στον πόλεμό της με το Ισραήλ, καθιστώντας το μαχητικό λιβανέζικο σιιτικό κίνημα έναν άλλο σαφή χαμένο της πτώσης του Άσαντ. Αυτό θα μπορούσε επίσης να κάνει τον Λίβανο νικητή, εάν η χώρα είναι σε θέση να ξεφύγει από τον έλεγχο της Χεζμπολάχ και να γίνει μια πιο φυσιολογική χώρα.
Ραγκίντ Τάταρι
Ο μακροβιότερος κρατούμενος της Συρίας απελευθερώθηκε την Κυριακή μετά από 43 χρόνια στη φυλακή, έχοντας φυλακιστεί το 1981 κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Χαφέζ Άσαντ. Ο πρώην στρατιωτικός πιλότος απελευθερώθηκε στις 8 Δεκεμβρίου μαζί με χιλιάδες άλλους κρατούμενους.
Χαμένοι
Κούρδοι της Συρίας
Ο Μπασάρ Άσαντ άφησε σε μεγάλο βαθμό τους Κούρδους της Συρίας στην τύχη τους στη βορειοανατολική Συρία, όπου απολάμβαναν ημιαυτονομία. Το αν ένα νέο καθεστώς στη Δαμασκό, αν κυριαρχείται από ισλαμιστές, θα δώσει στους Κούρδους το ίδιο περιθώριο είναι αμφίβολο – ειδικά καθώς θα χρωστάει στον Ερντογάν. Εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό, φυσικά, από το πώς αναπτύσσεται πολιτικά η Συρία. Αλλά η επίθεση των ανταρτών της Συρίας έχει επίσης δει εδαφικά κέρδη από ισλαμιστές που υποστηρίζονται από την Τουρκία εναντίον της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ κουρδικής μαχητικής ομάδας, YPG, η οποία έχει χάσει τον έλεγχο ορισμένων πόλεων και χωριών στην ανατολική ύπαιθρο του Χαλεπίου.
Οι Κούρδοι της Συρίας δύσκολα θα καθησυχαστούν από μια ανάρτηση του Donald Trump στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης την Κυριακή, σύμφωνα με την οποία η Συρία είναι ένα χάος. «ΟΙ ΗΝΩΜΈΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΊΕΣ ΔΕΝ ΠΡΈΠΕΙ ΝΑ ΈΧΟΥΝ ΚΑΜΊΑ ΣΧΈΣΗ ΜΕ ΑΥΤΌ. ΔΕΝ ΕΊΝΑΙ ΑΥΤΌΣ Ο ΑΓΏΝΑΣ ΜΑΣ. ΑΦΉΣΤΕ ΤΟ ΝΑ ΠΑΊΞΕΙ. ΜΗΝ ΕΜΠΛΑΚΕΙΤΕ!» ανέφερε η ανάρτηση. Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ως πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Trump ήθελε να αποσύρει όλα τα στρατεύματα των ειδικών δυνάμεων των ΗΠΑ στη βορειοανατολική Συρία, όπου πολεμούν τους τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους μαζί με τους Κούρδους. Το Πεντάγωνο τον έπεισε να κρατήσει κάποιους ανεπτυγμένους στην περιοχή. Υπάρχουν περίπου 900 ακόμα στη χώρα.
Νωρίτερα αυτό το μήνα, ο σύμμαχος του Τραμπ και επίλεκτος του υπουργικού συμβουλίου Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ αποκάλυψε ότι ο Τραμπ ήθελε να βγάλει όλους τους Αμερικανούς στρατιώτες έξω λόγω φόβων ότι θα μπορούσαν να γίνουν «τροφή για τα κανόνια» σε τυχόν συγκρούσεις μεταξύ της Τουρκίας και των Κούρδων μαχητών.
Οι Αλεβίτες της Συρίας
Οι Αλεβίτες αποτελούν περίπου το 12% του πληθυσμού της Συρίας και φοβούνται εδώ και καιρό ότι αν ανατραπεί ο ομόθρησκός τους Μπασάρ Άσαντ θα υποφέρουν. Είναι ένα παρακλάδι του σιιτικού Ισλάμ, υπήρξε η ραχοκοκαλιά του καθεστώτος Άσαντ και κατέλαβαν κορυφαίες θέσεις στην κυβέρνηση, τον στρατό και τις υπηρεσίες πληροφοριών. Κατά τα πρώτα χρόνια της εξέγερσης σχημάτισαν τις Shabiha, χαλαρά οργανωμένες πολιτοφυλακές υπέρ του Άσαντ που θεωρήθηκαν υπεύθυνες για σφαγές και συστηματικούς βιασμούς. Ακόμα κι αν η HTS προσπαθήσει να αποφύγει τη στοχοποίησή τους, θα υπάρξει δίψα για εκδίκηση.
Ρωσία, Ιράν και Χεζμπολάχ
Η πτώση του Μπασάρ Άσαντ έχει αποδυναμώσει δραματικά τη θέση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, καθώς και αυτή του Ιράν. Η Μόσχα και η Τεχεράνη έσωσαν μαζί το συριακό καθεστώς από την κατάρρευση το 2015, όταν ο Άσαντ φαινόταν κοντά στην ανατροπή. Οι σιιτικές πολιτοφυλακές που διοικούνται από το Ιράν – με τη βοήθεια μιας εκστρατείας βομβαρδισμών καμένης γης από τη Ρωσία – βοήθησαν τον Σύριο δικτάτορα να πάρει πίσω το Χαλέπι από τους αντάρτες που έλεγχαν περίπου τη μισή πόλη για τέσσερα χρόνια.
Ένας ανώτερος αξιωματούχος της κυβέρνησης Μπάιντεν δήλωσε στους δημοσιογράφους: «Αυτή είναι απλώς μια θεμελιώδης αλλαγή στην εξίσωση ολόκληρης της Μέσης Ανατολής».
Η Μόσχα πίεζε τον Άσαντ να συμφιλιωθεί με τον Ερντογάν της Τουρκίας και να διερευνήσει πολιτικές λύσεις για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου. Αν είχε συμβεί αυτό, αναμφίβολα θα είχε ανοίξει τη Συρία σε επικερδές εμπόριο για τις ρωσικές επιχειρήσεις και πιθανώς θα εξασφάλιζε την ασφάλεια των στρατηγικών αεροπορικών και ναυτικών βάσεων της Μόσχας στη Συρία. Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, το Κρεμλίνο προσπάθησε επανειλημμένα να οργανώσει συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο μεταξύ των ηγετών της Συρίας και της Τουρκίας.
Σε μια διεθνή διάσκεψη στη Ντόχα το Σαββατοκύριακο, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ εξοργίστηκε: «Είναι απαράδεκτο να επιτρέψουμε στην τρομοκρατική ομάδα να πάρει τον έλεγχο [της Συρίας]». Παρ ‘όλα αυτά, η Μόσχα έκανε ελάχιστα για να αποτρέψει την κατάρρευση του Άσαντ και φάνηκε να νίπτει τας χείρας της από το καθεστώς. Οι ρωσικές αεροπορικές επιδρομές για την υποστήριξη του Άσαντ από την έναρξη της επίθεσης των ανταρτών στις 27 Νοεμβρίου ήταν ελάχιστες, αναμφίβολα σε μεγάλο βαθμό επειδή ο Βλαντιμίρ Πούτιν έπρεπε να επικεντρωθεί στην Ουκρανία.
«Η Χεζμπολάχ έχει αποδεκατιστεί από τον πόλεμο με το Ισραήλ, το Ιράν είναι επίσης πολύ πιο αδύναμο ως αποτέλεσμα, ενώ η Ρωσία έχει απομακρύνει πολλές από τις δυνάμεις της στην Ουκρανία. Κανένας σύμμαχος δεν μπόρεσε να στείλει οπουδήποτε κοντά στο επίπεδο υποστήριξης που έλαβε ο Άσαντ στο παρελθόν, αποδυναμώνοντας τις δυνάμεις του», δήλωσε ο Κρίστοφερ Φίλιπς του βρετανικού Chatham House.
Ο Τραμπ τόνισε επίσης την αδυναμία της Ρωσίας. «Η Ρωσία, επειδή είναι τόσο δεμένη στην Ουκρανία και με την απώλεια εκεί πάνω από 600.000 στρατιωτών, φαίνεται ανίκανη να σταματήσει αυτή την κυριολεκτική πορεία μέσω της Συρίας, μιας χώρας που προστατεύει εδώ και χρόνια», έγραψε στην πλατφόρμα του Truth Social
